3 września, 2021

Nadwrażliwość dotykowa i co dalej?

Nadwrażliwość dotykowa inaczej zwana obronnością dotykową jest jednym z zaburzeń integracji sensorycznej (SI). To, co dla nas jest przyjemnym lub nawet niezauważalnym odczuciem, dla dziecka z nadwrażliwością dotykową, może być niekomfortowym, a nawet w pewnym stopniu bolesnym doświadczeniem. Często wywołuje stres i reakcje obronne przejawiające się wycofaniem, lękiem bądź wrogością czy agresją. Więc co dokładnie powoduje takie zachowania naszych pociech i jak temu przeciwdziałać? O tym dowiesz się z poniższego artykułu.

 

Nadwrażliwość dotykowa – co to jest? 

 Nasz układ dotykowy jest największym i najwcześniej rozwijającym się systemem zmysłowym (sensorycznym).

System dotykowy odpowiada m.in. za: 

  • świadomość dotyku i ewentualną reakcję obronną;
  • bezwzrokową lokalizację miejsca kontaktu z bodźcem czuciowym;
  • ocenę temperatury, bólu i siły nacisku;
  • rozpoznawanie faktury, kształtu oraz konsystencji dotykanych przedmiotów.

Obronność dotykowa to zaburzenie modulacji sensorycznej, czyli prawidłowej regulacji odbioru bodźców, w tym przypadku czuciowych. Przy właściwym jej działaniu niektóre z impulsów czuciowych są uwydatniane w celu uniknięcia niebezpieczeństwa – urazu, a inne z kolei wyciszane, aby nie doszło do przeciążenia sensorycznego (przeładowania informacjami zmysłowymi układu nerwowego).

Dzieci z nadwrażliwością dotykową mają zaburzoną tę regulację (modulację). Ich tzw. próg pobudliwości sensorycznej jest podniesiony. Oznacza to, że w przypadku, gdy zdrowa osoba nie zwróciłaby nawet uwagi na dany bodziec czuciowy, to u dzieci nadreaktywnych dotykowo wywoła on reakcję nieadekwatnie silną do tegoż impulsu. Tak więc nadmierną reaktywność na bodźce czuciowe można zdefiniować, jak poniżej.

Nadwrażliwość dotykowa jest efektem nieprawidłowego przetwarzania bodźców odbieranych przez receptory czucia powierzchniowego, które znajdują się w skórze. Może obejmować zarówno całe ciało, jak i poszczególne jego obszary np. głowa, stopy, dłonie lub twarz i strefa oralna. Zaburzenia powodują nadmiernie wzmocnione odczuwanie fizycznych impulsów zewnętrznych, co wywołuje różnego rodzaju reakcje obronne.

Obronność dotykowa – objawy 

W chwili zauważenia niepokojących oznak nadreaktywności na dotyk rodzic staje przed trudnym zadaniem. Wymaga ono bowiem podjęcia decyzji, czy zaobserwowane zachowanie dziecka jest tylko przejawem buntu lub kapryszeniem, czy może wiąże się z zaistnieniem poważniejszej sytuacji, jaką może być nadwrażliwość dotykowa.

Należy zauważyć również, że, tak jak wcześniej wspomniałam, zaburzenie procesu przetwarzania bodźców dotykowych nie musi obejmować obszaru całego ciała i może mieć różny stopień nasilenia. 

Oznacza to, że  dysfunkcję tą można zaobserwować nierzadko tylko w poszczególnych miejscach np. wewnątrz jamy ustnej i jej okolicach (nadwrażliwość oralna), na dłoniach lub stopach. Natomiast pozostała powierzchnia skóry wraz z jej receptorami będzie funkcjonować prawidłowo.

Dlatego nie należy ignorować sygnałów dziecka wskazujących wrażliwość tylko na niektórych części ciała. Niemniej jednak do najczęściej zauważanych przejawów tej nieprawidłowości należą m.in.: 

  • trzymanie się na dystans – nietolerancja przebywania w grupie, bliskiego kontaktu z innymi osobami, szczególnie na małej przestrzeni. Można zauważyć, że czuje się wtedy zaniepokojone;
  • niechęć do zakładania niektórych ubrań – preferowane są luźne stroje, określone rodzaje materiałów i tkanin, metki i szwy wewnętrzne mogą wywoływać podrażnienie, czynniki te prowadzą do dekoncentracji, nadpobudliwości oraz reakcji obronnych – buntu, kapryszenia;
  • unikanie zabaw manualnych – dziecko stroni od malowania palcami, lepieniem z plasteliny, masy solnej, nie chce bawić się w piasku (nie lubi mieć brudnych dłoni), mogą wystąpić trudności z tzw. chwytem pisarskim, nieprawidłowo trzyma kredki i inne przyrządy do pisania/malowania;
  • nietolerancja zabiegów pielęgnacyjnych – problemem staje się obcinanie paznokci, mycie głowy, czesanie, wycieranie ręcznikiem, mycie zębów czy przewijanie dziecka. Dziecko może nawet płakać pod prysznicem, co będzie spowodowane np. nieodpowiednią dla niego temperaturą wody.
  • nadwrażliwość stóp – dziecko stąpa na palcach nawet w domu, poruszając się po dywanie, unika chodzenia boso szczególnie po piasku lub trawie;
  • niechęć do przytulania się – Twoja pociecha może odtrącać nawet rodzicielskie uściski, woli sama inicjować takie wyrazy czułości.
  • wybiórczość pokarmowa dziecko może okazywać niechęć w stosunku do niektórych pokarmów o zróżnicowanej konsystencji np. zupy z kawałkami warzyw itp. Preferuje posiłki płynne, półpłynne jednolite bez grudek i innych dodatkowych frakcji. Rozszerzanie diety o nowe dania w takim przypadku okazuje się problemem, nieznane potrawy bowiem mogą wywoływać u dziecka trudności z przełykaniem, niepokój lub nawet odruchy wymiotne;

Reakcje obronne na niektóre z wyżej przytoczonych okoliczności nie muszą następować wyłącznie po bezpośrednim zetknięciu się z czynnikami wywołującymi dyskomfort. Mogą one być sygnalizowane wcześniej. Jest to spowodowane świadomością dziecka o zbliżających się przyszłych czynnościach lub przewidywanych sytuacjach takich jak np.:

  • zaplanowana kąpiel – która może kojarzyć się maluchowi ze szczypiącym w oczy szamponem oraz myciem głowy;
  • nadchodząca pora posiłku – wzbudza w dziecku niepokój przed niektórymi potrawami, które wywołują u niego trudności w spożywaniu;
  • obawa przed przebywaniem w bliskim kontakcie z większą grupą osób – np. pójściem do szkoły, przedszkola, co będzie wiązało się z siedzeniem w szkolnej ławce, zajęciami grupowymi – szczególnie tymi, które prowadzone są w parach.

 Nadwrażliwość dotykową – i co dalej? 

Jeżeli dziecko przejawia któreś z powyższych zachowań lub wszystkie, nie czekaj aż z tego „wyrośnie”, tylko skontaktuj się z odpowiednim specjalistą. Na początku najlepiej skorzystać z kilku opinii, aby otrzymać jak najdokładniejszą diagnozę i ułożyć zindywidualizowany plan terapii.

Diagnozowanie –  na czym polega? 

Rozpoznanie obronności dotykowej składa się z kilku etapów i może obejmować dwie do trzech wizyt. Opiera się ono głównie o wywiad prowadzony z rodzicem (najlepiej ich obojgiem). Przekazują oni wówczas swoje spostrzeżenia dotyczące m.in. zachowania dziecka podczas spontanicznej i planowanej zabawy, przebiegu ciąży oraz chorób i ogólnego rozwoju malucha. Do tego dochodzą takie czynności jak:

  • wypełnienie kwestionariusza sensomotorycznego – rodzice odpowiadają na pytania zamknięte (TAK/NIE), dotyczące rozwoju i zachowania dziecka;
  • obserwacja kliniczna – mały pacjent wykonuje określone zadania w celu potwierdzenia problemów na obszarze SI oraz ewentualnego wykluczenia innych od nadwrażliwości dotykowej zaburzeń integracji sensorycznej bądź potwierdzenia ich współistnienia;
  • rejestrowanie zachowań dziecka podczas zabawy – jak wcześniej wspomniałam tej spontanicznej i kierowanej;
  • otrzymanie pisemnej diagnozy – daje ona m.in. możliwość korzystania z terapii integracji sensorycznej na terenie całej Polski.

Terapia – jak wygląda? 

Indywidualne zajęcia obejmujące terapię integracji sensorycznej odbywają się w specjalnie przystosowanej do tego celu sali wyposażonej w odpowiednie pomoce. W gruncie rzeczy mają one postać ukierunkowanej zabawy, mającej na celu dostarczenie dziecku odpowiedniej ilości określonych bodźców zmysłowych, wpływających na procesy układu sensorycznego oraz nerwowego.

Takie spotkania najczęściej trwają od 40 do 60 minut i mogą odbywać się 1 –  razy w tygodniu, natomiast cała terapia może potrwać około dwóch lat. Nie polega ona na nauczeniu malucha prawidłowego wykonywania pewnych czynności, lecz na wywołaniu oczekiwanych reakcji ruchowych i emocjonalnych oraz polepszeniu działania układu nerwowego.

Przy nadwrażliwości dotykowej głównym zadaniem terapeuty jest wyhamowanie niepożądanych, wyolbrzymionych reakcji na bodźce czuciowe poprzez zastosowanie odpowiednich technik stymulacji zmysłów. Często stosowaną metodą stymulacji zakończeń nerwowych jest masaż  wykonywany za pomocą specjalnie do tego przeznaczonej szczotki i w ustalony sposób, według określonego planu czasowego.

Nadwrażliwość dotykowa – zalecenia 

Po przebyciu całej drogi od rozpoznania i diagnozy do rozpoczęcia terapii Twoja rola się nie kończy. Bardzo ważnym aspektem leczenia dziecka z nadwrażliwością dotykową jest samodzielna praca poprzez zabawę z nim w domu. Bez Twojego wsparcia wysiłek terapeuty nie przyniesie oczekiwanych efektów, a czas leczenia znacznie się wydłuży.

Poniżej przeczytasz o sprawdzonych metodach i wytycznych, według których możesz postępować podczas codziennych czynności związanych z pielęgnacją czy spędzaniem czasu na edukacyjnej zabawie ze swoją pociechą.

Dieta sensoryczna 

Dieta sensoryczna to program codziennej aktywności, który jest specjalnie opracowany przez terapeutę do indywidualnych potrzeb dziecka. Zawiera informacje przekazywane rodzicom lub nauczycielom dotyczące zakresu ćwiczeń i wytyczne postępowania z danym przypadkiem zaburzenia integracji sensorycznej. Polega na dostarczeniu odpowiedniej ilości bodźców stymulujących układ nerwowy, które nie doprowadzą do przeciążenia sensorycznego układu nerwowego dziecka.

Dieta może być realizowana w domu, w szkole lub podczas zabawy na dworze. Przy nadwrażliwości dotykowej obejmuje ona dodatkowo proces przyswajania pokarmów, poznawanie nowych smaków i zapachów jedzenia. Jest niezbędna do polepszenia i przyspieszenia efektów terapii.

Mocniejszy dotyk

Pomimo tego, że delikatny, powierzchniowy dotyk u dziecka wywołuje dyskomfort, to mocniejsze przytulanie, dociskanie nie wzbudza w nim negatywnych reakcji. Zaleca się np. mycie głowy zdecydowanymi silniejszymi ruchami (mocniejszy masaż głowy), jak również wycieranie ciała ręcznikiem, notabene woda w trakcie kąpieli powinna być nieco chłodniejsza.

Ponadto, w celu uniknięcia gwałtownej reakcji, należy informować wcześniej malucha o zamiarze wykonania jakiejś czynności związanej z bezpośrednim kontaktem z jego ciałem np. wytarciem buzi, posmarowaniem kremem itp.

Nadwrażliwość dotykowa a odzież

Nieodpowiednio dobrane ubrania mogą wpłynąć na koncentrację, powodują, że malec jest nadpobudliwy i wywołują u niego stres. Aby tego uniknąć, pamiętaj o kilku przydatnych wskazówkach wymienionych poniżej.

  • Zwracaj uwagę na to, czy dziecko skarży się na ubrania, które mogą być wykonane z nieprzyjemnego dla niego materiału.
  • Nową odzież od razu pozbaw metek, które mogą drażnić malucha.
  • Szwy od wewnątrz odzieży zakładanej bezpośrednio na ciało lub wyszywane wzorki i luźne nitki m.in. w skarpetkach także mogą okazać się nie lada problemem.
  • Gumki i ściągacze wokół bioder bądź nadgarstków również będą miały wpływ na komfort dziecka, nie wspominając o golfach.

Wszystkie wyżej wymienione działania i pomocnicze sugestie, mające na celu uzupełnienie terapii prowadzonej przez specjalistę, nie zamykają listy sposobów pracy z dzieckiem i łagodzenia skutków nadwrażliwości dotykowej w domu. Oprócz ustalenia indywidualnej diety sensorycznej terapeuta podpowie, co jeszcze możesz zrobić, aby uskutecznić kurację i zniwelować negatywne skutki nadreaktywności na dotyk u Twojego dziecka.

 

Przeczytaj również:

„Jak wspomagać dziecko z trudnościami integracji sensorycznej w domu?”

Podsumowanie

Prawidłowy rozwój systemu dotykowego ma ogromny wpływ na przyszłe życie Twojego dziecka. Nie można sobie wyobrazić normalnego funkcjonowania bez zdrowego zmysłu czucia. Nasza motoryka zarówno ta mała (zdolności manualne), jak i duża (ogólna sprawność ruchowa), poprawna wymowa, a nawet kontakt z otoczeniem i relacje społeczne zależne są od właściwej integracji na linii mózg – receptor dotykowy. Z nadwrażliwości dotykowej się nie wyrasta, a bezczynność rodzica może tylko przedłużyć oraz pogłębić to zaburzenie. Należy więc zwracać uwagę na zachowanie naszych pociech i w razie uzasadnionych obaw zgłosić się po poradę do specjalisty.

 

Źródła:

Dziecko a integracja sensoryczna. Ayres Jean
Rozpoczynanie terapii integracji sensorycznej. Bonnie Arnwine
Integracja sensoryczna w autyzmie. Bożenna Odowska-Szlachcic

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6360663/

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6955721/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25261102/